Czym jest terapia poznawczo-behawioralna?

Część I – rys historyczny psychologii i psychoterapii

Istnieje bardzo wiele rodzajów psychoterapii, co niejedną osobę może przyprawiać o ból głowy. Skąd zwykły człowiek ma wiedzieć, czym różni się terapia psychoanalityczna od terapii Gestalt albo poznawczo-behawioralnej i którą powinien dla siebie wybrać? Dobranie odpowiedniej terapii to czasami trudne zadanie – nawet dla psychologa. A co dopiero dla osoby, która i tak zmaga się już z innymi trudnościami, takimi jak lęk, obniżony nastrój, problemy w pracy lub w związku. Wierzę, że możliwość zapoznania się z charakterem tego nurtu pomoże osobom rozważającym skorzystanie z pomocy podjąć decyzję, czy podejście poznawczo-behawioralne jest dla nich odpowiednie. W pierwszej części artykułu skupię się na historycznym kontekście rozwoju terapii poznawczo-behawioralnej.

Żeby być rzetelnym, muszę we wstępie zaznaczyć, że nie ma jednej terapii poznawczo- behawioralnej. Jest za to cała grupa terapii poznawczo-behawioralnych. Na szczęście jako klient nie musisz poznać wszystkich kilkudziesięciu odmian. Hipotetycznie ten sam terapeuta poznawczo-behawioralny wobec jednego klienta z zaburzeniem obsesyjno- kompulsyjnym może zastosować terapię ekspozycji i powstrzymywania reakcji (ERP), a wobec drugiego z takim samym zaburzeniem – terapię metapoznawczą (MCT).

Różnice w typach terapii

Rolą terapeuty jest dostosowanie procesu terapii do potrzeb i możliwości klienta. Terapeuci poznawczo-behawioralni specjalizujący się w konkretnych odmianach – na przykład terapii dialektyczno-behawioralnej czy terapii akceptacji i zaangażowania – dość zauważalnie różnią się w tym, jak prowadzą terapię. Celem tego artykułu nie jest jednak uwypuklenie różnic, lecz wskazanie dlaczego mimo tej różnorodności, o tak wielu terapiach mówi się, że są po prostu poznawczo-behawioralne.

Umysł niczym czarna skrzynka

Każda terapia z tej grupy w jakimś stopniu odnosi się do psychologii behawioralnej i/lub psychologii poznawczej. Psychologia behawioralna jest zainteresowana tym, w jaki sposób na zachowanie człowieka wpływa środowisko oraz konsekwencje jego własnych działań. Innymi słowy, stara się rozumieć zachowanie odnosząc się do tego, co znajduje się „na zewnątrz” człowieka, a nie w nim. Behawioryści to psychologowie, którzy bardzo dbają o poprawność metodologiczną swoich badań, dlatego interesuje ich przede wszystkim to, co można zaobserwować i zmierzyć. Na początku XX wieku, kiedy powstawał behawioryzm, nie było dobrych sposobów na zajrzenie do żywego mózgu lub pracującego umysłu, dlatego ówcześni behawioryści uznali, że to, co dzieje się w głowie, nie może być badane przez psychologię. Umysł stał się niedostępną, czarną skrzynką.

Rewolucja poznawcza

W połowie XX wieku nastąpiła zmiana, nazywana dzisiaj rewolucją poznawczą. Czynniki takie jak badania nad pamięcią, krytyka behawiorystycznej teorii języka i rozwój komputerów sprawiły, że w psychologii na nowo zrodziło się zainteresowanie tym, co dzieje się w głowie. Umysł przestał być czarną skrzynką. Stał się komputerem, maszyną przetwarzającą informacje, a psychologowie chcieli rozumieć jak te informacje są odbierane i przetwarzane. Myśląc zdroworozsądkowo, można uznać za oczywiste, że osoba, która w przeszłości była dotkliwie zaatakowana przez psa, może odczuć nieprzyjemny dreszcz na widok słowa „pies” w książce. Jeśli jednak przyjrzymy się dokładniej całemu procesowi od spostrzeżenia kilku ciemnych kształtów na kartce papieru, które nasz umysł rozpoznaje jako słowo „pies”, aż do powstania reakcji lękowej, okaże się on dość skomplikowany i fascynujący. Psychologia poznawcza zajmuje się wszystkimi etapami przetwarzania informacji – od działania naszych zmysłów, przez uwagę i pamięć, aż po złożone procesy wnioskowania, podejmowania decyzji i posługiwania się językiem.

Rozwój różnych form terapii behawioralnych i poznawczych jest odzwierciedleniem rozwoju psychologii opisanego w poprzednich akapitach. Pierwsza połowa XX wieku to rozwój pierwszej generacji terapii poznawczo-behawioralnych, w zasadzie jeszcze bez części „poznawczej”. W przeciwieństwie do popularnej wówczas psychoanalizy, terapia behawioralna nie była terapią polegającą na regularnych rozmowach. Terapia behawioralna, która miała odnosić się do zachowań człowieka, skupiała się na działaniach – jeśli „nauczyłeś się” bać się psów, to możesz przecież oduczyć się swojego lęku realizując odpowiednie kroki, na przykład w procesie systematycznego odwrażliwiania. Takie podejście miało swoje ograniczenia, z którymi poradziła sobie rozwijana od połowy XX wieku terapia poznawcza. Terapia poznawcza skupiła się na tym, co dzieje się w głowie człowieka – ale nie na wypartych pragnieniach i nieuświadomionych konfliktach. Terapia poznawcza zrodziła się z obserwacji, że pacjenci z konkretnym zaburzeniem myślą w podobny sposób o sobie, o świecie i innych ludziach oraz o przyszłości. W swoim myśleniu popełniają też różnego rodzaju błędy i patrzą na świat przez filtry, które zniekształcają rzeczywistość. Celem terapii miała być zmiana szkodliwego i bolesnego sposobu myślenia i patrzenia na świat. Terapeuci poznawczy nie podważali odkryć i dokonań behawiorystów. Wręcz przeciwnie – okazało się, że oba podejścia dość dobrze się uzupełniają. Można powiedzieć, że połączenie podejścia behawioralnego i poznawczego to druga generacja terapii poznawczo-behawioralnych. Terapia poznawczo-behawioralna w takim wydaniu funkcjonuje do dzisiaj, a jednocześnie nadal jest prężnie rozwijana i modyfikowana.

O zmianach zachodzących w ostatnich latach, a także o tym, co w tym nurcie pozostaje względnie niezmienne, przeczytasz w drugiej części artykułu o której będziemy informować na naszym instagramie.