W mojej pracy psychoterapeutycznej ważne miejsce zajmują obronne mechanizmy psychiczne. Są one pewnego rodzaju zbroją, murem, który nas chroni. Chroni przed prawdą, która bywa dla nas trudna, przed emocjami, które mogą być zbyt bolesne, by je przeżyć. W ujęciu pychodynamicznym konflikty psychologiczne są związane z naszymi potrzebami, pragnieniami, ale i lękami zwanymi także konfliktowymi motywacjami.
Takimi konfliktowymi motywacjami są na przykład:
- władza,
- autonomia,
- sadyzm,
- złość,
- pragnienia seksualne.
Dana motywacja jest często postrzegana przez nas jako zła, zagrażająca nam samym, dlatego też stosujemy mechanizmy obronne, by schować nasze konfliktowe motywacje poza świadomością, co w konsekwencji sprawia, że nasza osobowość funkcjonuje czasami w sposób nadmiernie sztywny.
Mechanizmy obronne a psychoterapia
Psychoterapia psychodynamiczna w dużej mierze stara się odkryć, skonfrontować pacjenta z danymi mechanizmami obronnymi, a także wspólnie z nim eksplorować przed czym pacjent się broni, co skrywa głęboko w swojej nieświadomości.
Ale czym dokładnie są mechanizmy obronne?
Co to są mechanizmy obronne? To strategia radzenia sobie z konfliktem wewnętrznym. Człowiek poprzez przeróżne mechanizmy broni się przed poczuciem winy, lękiem, uczuciem frustracji w wyniku pojawiających się pewnych myśli czy też uczuć. To sposoby na zmniejszenie naszego wewnętrznego cierpienia. Są one naturalne i każdy z nas w codziennym życiu z nich korzysta. Czasami jednak może być tak, że mechanizmy obronne zaczynają kontrolować nas samych. Nasze funkcjonowanie staje się sztywne i nieadekwatne do danej sytuacji, może to doprowadzić do problemów psychicznych.
Jakie mechanizmy obronne możemy wyodrębnić?
Zaprzeczenie – jest to odmowa uznania faktu, że problem czy też trudności istnieją. Instynktownie staramy się im zaprzeczyć – robimy tak, ponieważ często przyznanie się do problemu wiąże się z konfrontacją z nieprzyjemnymi myślami i uczuciami.
Wyparcie – różnica pomiędzy wyparciem a zaprzeczeniem jest dość niewielka. Wyparcie odnosi się do naszego wnętrza, zaś zaprzeczenie powiązane jest z bodźcami zewnętrznymi. Wyparcie jest nieświadomym zapominaniem o ważnych emocjach, popędach czy też wspomnieniach. Wyparcie może prowadzić do wielu poważnych konsekwencji w naszym życiu. Poprzez ten mechanizm możemy nie rozumieć swoich działań, emocji. W szerszym spojrzeniu wyparcie może wpływać na naszą kondycję zdrowia psychicznego. Nadmierne wyparcie może prowadzić do depresji, bezsenności, bezradności i lęku.
Projekcja – to mechanizm polegający na przypisaniu (wyprojektowaniu) innym osobom naszych nieakceptowalnych uczuć, emocji czy też myśli. W ten sposób możemy wyrazić swoje pragnienia, jednak zachowując przy tym swój stały obraz siebie. Przykładem tego mechanizmu jest uczucie złości wobec drugiej osoby, jednak poprzez zastosowanie tego mechanizmu obronnego odnosimy wrażenie, że to dana osoba jest na nas zła, obrażona.
Przemieszczenie – polega na wyładowaniu swoich uczuć, emocji na osobach, które są dla nas mniej zagrażające.
Acting out – jest to zrealizowanie w działaniu własnych pragnień, impulsów, które są zabronione przez superego. Dzieje się tak wtedy, gdy nie jesteśmy w stanie w sposób adekwatny zarządzać naszymi sprzecznymi, skonfliktowanymi myślami i wyrażać ich poprzez słowa. Przykładem takiego mechanizmu może być rzucanie rzeczami w trakcie kłótni – jest to rozegranie własnej emocjonalności w działaniu, gdyż nie jesteśmy w stanie wyrazić swoich emocji i uczuć w konstruktywnej komunikacji. Formą acting outu może być również samookaleczenie, które stanowi wyrażenie własnego cierpienia po przez zranienie samego siebie.
Racjonalizacja – występuje wtedy, gdy działanie szkodliwe staramy się wytłumaczyć w sposób logiczny. Racjonalizacja w wielu przypadkach jest potrzebna, jednak nadmierne okłamywanie samego siebie w kwestii destrukcyjnych zachowań może być szkodliwe w dłuższej perspektywie.
Rozszczepienie – dany mechanizm można rozumieć w kategoriach wszystko albo nic, widzenia świata w białym albo czarnym odcieniu. Osoby, które stosują ten mechanizm nie są w stanie zobaczyć, że coś może być zarówno dobre, jak i złe w tym samym momencie. Mechanizm ten polega na idealizacji i dewaluacji świata, bez możliwości połączenia wyobrażeń w jedną spójną perspektywę. Dany mechanizm może mieć kolosalne konsekwencje dla relacji z bliskim. Taka osoba może w pewnej chwili myśleć „jesteś idealny”, a następnie uważać, że dana osoba jest „do niczego”, bez adekwatnego zintegrowania tych dwóch elementów.
I co teraz?
Oczywiście jest to tylko część mechanizmów obronnych, które wykorzystuje nasza psychika, by poradzić sobie z trudnymi elementami naszego życia i nas samych. Aby uświadomić sobie nasze mechanizmy obronne, warto skorzystać z pomocy specjalisty i wspólnie z nim odkrywać swoje wnętrze. Powodzenia!
