Czy zdarzyło Ci się kiedykolwiek obudzić rano z niecodziennym wrażeniem, że nadal jesteś zanurzony bądź zanurzona w świecie snów? A może spacerując ulicami znanego Ci miasta, miałaś bądź miałeś wrażenie, że całe otoczenie jest tylko kiepsko wykonaną scenografią lub… grafiką pochodzącej prosto z gry komputerowej? To nie jest tylko twórcza metafora wzięta rodem filmu. Otóż dla niektórych osób, tego rodzaju doświadczenia przyjmują postać nawracających epizodów.
Czym jest i jakie są konkretne objawy zespołu depersonalizacji-derealizacji (DD)? Koniecznie zapoznaj się z naszym artykułem.
Depersonalizacja i derealizacja w najnowszej klasyfikacji ICD-11
Jeszcze do niedawna zespół depersonalizacji–derealizacji przypisany był do innych zaburzeń nerwicowych. Jednak już od 2022 roku zaburzenie to klasyfikowane jest jako zaburzenie dysocjacyjne. Klasyfikacja DSM-5, tworzona przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, również kwalifikuje zespół depersonalizacji-derealizacji do zaburzeń dysocjacyjnych.
Jak je definiuje?
Otóż według specjalistów jest to zaburzenie, któremu towarzyszy poczucie nierealności, otępienie emocjonalne, a także zmienione poczucie własnego ciała(1). Choć zaburzenie to jest określane jako zespół depersonalizacji–derealizacji, to na samym początku przyjrzyjmy się definicjom samej depersonalizacji i derealizacji.
Depersonalizacja – czym się objawia?
Depersonalizacja wiąże się bezpośrednio z percepcją własnej osoby. Konkretniej tego, jak odbieramy własne myśli, ciało i emocje. Osoby doświadczające depersonalizacji mają niepokojące wrażenie obcości i wręcz oddzielenia się od własnego ja. Jak można opisać wrażenia osoby doświadczającej tego zaburzenia dysocjacyjnego?
- wrażenie, że obserwujemy siebie z zewnątrz;
- poczucie, że nasze myśli, emocje i reakcje nie są naszymi własnymi odczuciami;
- towarzyszące doświadczenia związane z błędną percepcją czasu.
Psychiatrzy i psychoterapeuci wskazują na kilka typowych objawów depersonalizacji, które mogą być pomocne we wstępnej diagnozie. Należą do nich między innymi:
- Odczuwanie emocjonalnej pustki, czyli emocjonalne zgaszenie
Wyobraź sobie, że włączasz u siebie całkowicie emocje za pomocą jednego przycisku. Tak gdybyś… wyłączał bądź wyłączała światło w pokoju. Osoby doświadczające depersonalizacji często zgłaszają się do specjalistów z problem związanym z odczuwaniem emocji. To, co dawniej wzbudzało u osoby ogromną radość, smutek czy strach, teraz wydaje się całkowicie neutralne, a nawet zupełnie nieznaczące i jakby… obce. To właśnie dlatego, ten stan jest czasami opisywany przez pacjentów jako uczucie, jakby emocje były przytłumione lub całkowicie wygaszone.
- Automatyczne wykonywanie czynności, czyli działanie na autopilocie
Wyobraź sobie również, że Twoje ciało i emocje są jakby… zdalnie sterowane i zmechanizowane. Typowym objawem depersonalizacji może być również działanie na tak zwanym autopilocie. Osoby doświadczające depersonalizacji mogą wykonywać codzienne czynności (takie jak jedzenie, prowadzenie samochodu, czy codzienne mycie zębów) bez świadomej kontroli. Chociaż osobom z zewnątrz bardzo często może wydawać się, że osoby te funkcjonują całkowicie normalnie, to wewnątrz osoby doświadczające depersonalizacji są pasywnymi obserwatorami własnego życia.
- Wrażenie tego, jakby żyło się w obcym ciele
Depersonalizacja manifestuje się również jako głęboka deformacja sposobu, w jaki odczuwamy swoją tożsamość. Zakrzywionej percepcji towarzyszy silne poczucie odłączenia od własnych myśli, ciała, emocji. Obcość wobec własnego ciała i umysłu bywa często opisywana przez pacjentów jako: przebywanie w swojej skórze, ale jednocześnie poza nią.
Derealizacja – na czym polega to zaburzenie?
Derealizacja z kolei związana jest z percepcją naszego otoczenia. Osoby doświadczające derealizacji mają wrażenie, że żyją w sztucznym i nierzeczywistym i wręcz obcym świecie. Otoczenie dla takiej osoby może wydawać się zmienione, nieprawdziwe i odrealnione. Może to prowadzić do znacznego poczucia dyskomfortu i obaw o utratę kontaktu z rzeczywistością. Typowe objawy derealizacji obejmują:
- Poczucie, że otoczenie jest odległe, mgliste lub niewyraźne.
- Wrażenie, że otaczające przedmioty zmieniają kształt, rozmiar lub barwę.
- Zaburzenia percepcji czasu, takie jak wrażenie, że czas płynie wolniej lub szybciej niż zwykle.
Czy to prawdziwy świat, a może… Matrix?
Wrażenie tego, jakby żyło się w Matrixie to nie tylko motyw z serii filmów science fiction, ale realne doświadczenie osób doświadczających derealizacji. To zjawisko, będące na styku zaburzeń percepcji i świadomości, manifestuje się jako głęboka deformacja sposobu, w jaki odbieramy otoczenie. Oczywiście tego rodzaju percepcja bezpośrednio wiąże się z wieloma trudnościami w codziennym funkcjonowaniu.
Z czym zmagają się osoby dotknięte zespołem depersonalizacji–derealizacji (DD)?
Osoby dotknięte zespołem depersonalizacji-derealizacji borykają się z szeregiem codziennych wyzwań, które dotyczą zarówno ich sfery psychicznej, jak i społecznej. Trudność może sprawiać odnalezienie się w interakcjach społecznych i zawodowych. W końcu świat postrzegany jest jako obcy lub wręcz sztuczny, a to sprawia, że takim osobom trudno jest zaangażować się w głębsze relacje czy angażujące projekty. Doświadczenia osób dotkniętych zespołem depersonalizacji-derealizacji, może w efekcie doprowadzić do społecznej izolacji.
Jakie są możliwe formy leczenia zespołu depersonalizacji–derealizacji?
Z pewnością dużym problemem osób dotkniętych tym zaburzeniem jest niechęć do ujawnienia swoich symptomów przed lekarzem. Zwykle wynika ona z lęku przed tym, że zostanie się niezrozumianym. Dużym wyzwaniem jest również sama próba opisania swoich niecodziennych doświadczeń. Pacjenci często muszą operować abstrakcyjnym i metaforycznym językiem, a to może blokować wiele osób do otworzenia się przed specjalistą(2). Na szczęście świadomość dotycząca zespołu depersonalizacji-derealizacji rośnie zarówno wśród lekarzy, jak i w społeczeństwie.
Jakie są formy terapii osób z zespołem DD? Leczenie może obejmować różnorodne metody terapeutyczne, które są dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Najpowszechniejsze formy leczenia obejmują:
- Terapię psychologiczną
- Leczenie farmakologiczne;
- Mindfulness i techniki relaksacyjne.
Podjęcie leczenia jest kluczowe do przywrócenia jakości życia, dlatego tak ważne jest, by pacjenci otwarcie komunikować o swoich doświadczeniach i zwrócili się o pomoc do specjalisty. Na koniec warto również zaznaczyć, że przejściowe stany DD są powszechne w populacji ogólnej, a badania wykazują, że nawet 26–74% osób przeżyło je przynajmniej raz w ciągu swojego życia. Z kolei wyniki badań wskazują, że rozpowszechnienie stanów depersonalizacji–derealizacji wynosi 1–2% (3).
Przypisy:
1. W. Sterna, R.Sterna, DP/DR – zespół objawów czy odrębne zaburzenie?, Psychiatria 2018, tom 15, nr 1, s. 26.
2. Simeon D. Depersonalisation Disorder. CNS Drugs. 2004; 18(6): 343–354, doi: 10.2165/00023210-200418060-00002.
3. W. Sterna, R.Sterna, DP/DR – zespół objawów czy odrębne zaburzenie?, Psychiatria 2018, tom 15, nr 1, s. 27.
